Cumhuriyet’in kuruluş yılları, yokluk ve yoksulluğun ortasında, cesur bir kalkınma vizyonunun hayata geçirildiği bir dönemdi.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, bağımsızlığın yalnızca siyasi zaferlerle değil; ekonomik kalkınma, üretim, istihdam ve yerli kaynakların değerlendirilmesiyle mümkün olacağını biliyordu. Bu nedenle madencilikten sanayiye, tarımdan ulaştırmaya kadar geniş bir alanda üretim odaklı projeler başlatıldı. Etibank, Maden Tetkik Arama (MTA), Sümerbank gibi kurumlar, bu vizyonun somut göstergeleriydi.
Atatürk’ün kalkınma anlayışı, aynı zamanda bugünün tabiriyle “sürdürülebilir” bir vizyona sahipti: Yerli kaynakların değerlendirilmesi, halkın refahının artırılması ve doğaya saygılı bir üretim anlayışı. Nitekim erken Cumhuriyet döneminde yapılan maden işletmeleri ve sanayi yatırımlarında çevresel etkilerin rehabilitasyonla giderilmesi, yerleşimlerin düzenli planlanması ve doğa ile uyumlu kalkınma çabaları dikkat çekiyordu. Bugün ise aynı mirası sahiplendiğini iddia eden iktidar alternatifi muhalefet dâhil olmak üzere, hemen tüm siyasal aktörler maalesef bu kalkınma felsefesinden uzak bir noktada durmaktadır.

Popülizm ile Üretim Arasında Sıkışan Siyaset Kurumu

Muhalefet eksenli siyaset kurumu, özellikle çevre ve madencilik konularında çoğu kez popülist reflekslerle hareket etmektedir. Destekçisi medya organlarında sıkça görülen haberler, maden işletmelerini “çevre katliamı” başlığıyla sunmakta, toplumu duygu üzerinden yönlendirmektedir. Ancak siyaset kurumunun yalnızca muhalefeti değil, iktidarı da kimi zaman aynı popülist kaygılara teslim olmaktadır.
İktidar kanadı, zaman zaman üretim ve kalkınmayı merkeze alan güçlü söylemler geliştirse de bu söylemlerin bir kısmı uzun vadeli planlama, kurumsal şeffaflık ve bilimsel denetimle desteklenememektedir. Maden Kanunu’ndan enerji yatırımlarına, tarım arazilerinin kullanımından kentleşme politikalarına kadar birçok alanda kısa vadeli ekonomik kazanımlar, uzun vadeli sürdürülebilirlik hedeflerinin önüne geçmektedir. Bu yaklaşım, Atatürk’ün “ekonomik bağımsızlık” anlayışının özündeki planlı kalkınma ilkesinden sapma anlamına gelir.
Bugün enerji bağımsızlığı söylemiyle yürütülen bazı yatırımlar, çevreyle uyumlu mühendislik süreçlerinden yeterince beslenmemekte; madencilikte yerli üretim hedefi, çoğu zaman bilimsel veri temelli planlama ve toplumsal iletişim eksiklikleri nedeniyle kamuoyunda güven sorunu yaratmaktadır. Kalkınma yalnızca üretim miktarıyla değil, toplumun güvenini kazanma ve sürdürülebilir değer üretme becerisiyle ölçülür.

Gerçek Yaşamın Talepleri: İş, Aş, Refah

Popülist çevreci söylemler, siyasal alanda kısa vadeli avantajlar sağlayabilir. Ancak gerçek yaşamın talepleri çok daha nettir: Gençler iş, işsiz aileler aş bekler. Sanayi hammaddesiz değil, üretimle büyür. Enerji bağımsızlığı dışa bağımlılıktan kurtulmayı gerektirir.
İş, aş, refah ve konfor; yalnızca sloganlarla değil, üretimle mümkündür. O üretimin de çevreyle barışık bir şekilde yapılması zorunludur. Bugün dünyanın en gelişmiş ülkeleri, çevreyi gerekçe göstererek üretimden vazgeçmiyor; tam tersine, çevre dostu üretim teknolojilerine yatırım yaparak kalkınmayı sürdürüyor.

Siyaset Kurumuna Sorulması Gereken Sorular

Atatürk’ün vizyonunu sahiplenme iddiasında olan her siyasal hareket, bugünün gerçekleriyle yüzleşmek zorundadır. Bu bağlamda muhalefete olduğu kadar iktidara da sorulması gereken sorular vardır:
Madencilik Politikası: Türkiye’nin altın, bakır, kömür, bor ve nadir elementler gibi zengin kaynaklarını nasıl değerlendirmeyi planlıyorsunuz? “Yeraltında kalsın” demek, Atatürk’ün kalkınma vizyonuyla bağdaşır mı?
Çevre ve Üretim Dengesi: Çevre hassasiyetini üretim karşıtlığına indirgeyen yaklaşımlarınız yerine, çevreyle uyumlu üretim modellerini nasıl geliştireceksiniz?
Enerji Bağımsızlığı: Türkiye’nin dışa bağımlı enerji yapısını değiştirmek için hangi somut projeleri hayata geçirmeyi düşünüyorsunuz?

İstihdam ve Refah: Madencilik ve sanayi yatırımları olmadan işsizliğe nasıl çözüm üreteceksiniz?

Sürdürülebilirlik Vizyonu: Sadece slogan düzeyinde kalan “yeşil kalkınma” söyleminizi, hangi teknolojik yatırımlarla ve hangi planlarla somut hale getireceksiniz?
Maden Kanunu’ndaki düzenlemelerde uzun vadeli planlama ve bilimsel denetim mekanizmaları neden kurumsallaşmadı?
Enerji yatırımlarında yerli üretim hedeflenirken, çevre yönetimi ve halk katılımı süreçleri neden yeterince şeffaf yürütülmüyor?
İktidar, gerçekten “üretim toplumuna geçişi” hedefliyorsa, neden planlı sanayileşmeyi değil de rant temelli inşaat odaklı büyümeyi tercih ediyor?
Madencilik ve enerji politikalarında “yerli ve milli” söylemi, neden sürdürülebilir kalkınma ilkeleriyle birlikte yürümüyor?
Ve en önemlisi: İktidar ile muhalefet, neden Atatürk’ün kalkınma felsefesindeki ortak akıl, planlama ve üretim disiplininde buluşamıyor?
Bu sorular, yalnızca muhalefetin değil, iktidarın da toplum nezdindeki samimiyetini gösterecek turnusol kâğıdıdır.

Yol Haritası: Atatürk’ün İzinde, Bilim ve Çevreyle Barışık Üretim

Türkiye’nin ihtiyacı olan şey, madenciliği ve üretimi reddetmek değil; onları bilimsel, şeffaf, çevre dostu politikalarla yönetmektir. Patlatma mühendisliğinden titreşim ölçüm sistemlerine, atık yönetiminden rehabilitasyon planlarına kadar pek çok modern araç, çevreyle uyumlu üretimi mümkün kılmaktadır.
Atatürk’ün vizyonu, “kaynaklarımızı geleceğimiz için değerlendirelim” anlayışıdır. Siyaset kurumunun yapması gereken, popülizmin kolay yolunu seçmek değil, bu mirası günümüz koşullarında yeniden üretmek ve halka güven verecek somut projeler sunmaktır.

Sonuç: Popülizm mi, Gerçekçi Kalkınma mı?

Popülist yaklaşımlara teslim olarak madencilikle çevreyi karşı karşıya koymak, geleceği karartmak demektir. Oysa bu ikisi bir araya geldiğinde, insanın emeğiyle doğanın gücü arasında kurulacak denge, ülkenin gerçek aydınlığı olacaktır.

Türkiye, bir yol ayrımındadır:

Ya popülist söylemlerle üretimi engelleyip dışa bağımlılığı artıracaktır,
Ya da Atatürk’ün izinde, çevreyle barışık, üretim odaklı, sürdürülebilir bir kalkınma vizyonunu hayata geçirecektir. Gerçek yaşamın talepleri nettir: İş, aş, refah, güvenli bir gelecek. Bunları sağlamanın yolu, üretimi çevreyle uyumlu hale getirmekten geçer.
Siyaset kurumu, iktidarıyla ve muhalefetiyle bu taleplere yanıt vermek zorundadır.